Pse Konservatoret besojne ne Kapitalin Shoqeror

Nga Oliver Letwin Deputet I Partise Konservatore Angleze

Kjo konference eshte e pazakonte per Partine Konservatore. Ne fakt eshte e pazakonte edhe per mua. Une I urrej konferencat., por kjo e sotmja me pelqen. Jam I gezuar qe jam sot ketu. Mendoj se pas disa vitesh do ta kujtojme kete konference dhe do te shikojme se ja vlejti qe morem pjese me te sepse jo si disa te tjera, kjo e sotmja eshte per nje qellim te caktuar. Eshte per te percaktuar se cfare eshte ne te vertete Partia Konservatore. Eshte per te percaktuar vijat politike Britanike deri ne zgjedhjet e ardhshme.

E di se te shumte jane ata qe mendojne se kjo qe po zhvillohet sot pritej prej kohesh. Per disa, durimi u sos nga Korriku. Ne fakt Iain Duncan Smith tha nje vit me pare se do te na duhej rreth nje vit per te menduar rreth cfare do te donim te thonim dhe te ishim ne periudhen e ardhshme parazgjedhore. Ai tha se ne do te deklaronim ne kete konference se ne c’drejtim do shkonim-jo me detaje te hollesishme por per sa I perket programit; se ne do te bazonim programin tek ato qe kishim pare e menduar gjate vitit; dhe se per dy tre vjetet e ardhshme ne nuk do te shperqendroheshim duke debatuar per kete nje jave e per ate javen tjeter, por do punonim te palodhur per te zhvilluar temat, aspiratat dhe programin qe shpalosem ne kete konference.

Ka pasur nje diskutim shume te madh neper shtyp gjate vitit te kaluar, kur ne po punonim per kete konference, se a jane Konservatoret per A apo per B. Ajo qe dua te them sot eshte se kjo ndarje eshte e rreme.

Cfare eshte A dhe cfare eshte B?

A, eshte liria. Individet. E drejta e te zgjedhurit. E drejta per te administruar vete jeten tende, per te care vete rrugen e jetes.

B, eshte shoqeria civile. B, eshte kapitali shoqeror. B jane te gjitha ato qe nga diten tona me te hershme, nepermjet familjeve tona, miqesive tona, komuniteteve tona, shkollave tona, nepermjet cdo gjeje qe ne bejme me qeniet e tjera njerezore, na jep mbeshtetje dhe na ushqen shpirterisht si njerez.

Debati qe na eshte servirur ne nga media ne keto muajt e fundit shtron kete pyetje: a jane Konservatoret per lirite e individit apo per shoqerine? A jane ata per ti lene njerezit qe te administrojne vete jeten e tyre apo jane per lidhjet tradicionale?

Ky eshte nje devijim nga thelbi I ceshtjes qe eshte I gabuar dhe I kote.

Konservatoret nuk kane qene kurre mbeshtetes te verber vetem te lirive individuale. Ne kemi pohuar gjithmone njerezit nuk dalin ne jete si qenie te formuara ne menyre perfekte pa nje bagazh shoqeror, dhe kemi pohuar gjithmone se njerezit nuk formohen dot pa pasur me vete trashegimine e shoqerise ku ata jetojne, familjeve qe ata kane, shoqerive qe formojne, gjuheve qe ata flasin, institucioneve te shtetit ku ata jetojne.

Ne quhemi Konservatore pikerisht sepse ne besojme ne ato trashegimi. Ne besojme se njerezit perfaqesojne ate nga ato vijne.

Por Konservatoret nuk kane qene kurre as autoritare, totalitare qe besojne ne doktrinen se lirite e individit nuk kane rendesi. Kjo nuk ka qene kurre doktrina Konservatore. Konservatoret kane besuar gjithmone se njerezit e kane ne dore veten e tyre dhe ata vete behen ato qe jane, se ndermarrje te medha qe kremtohen pergjate histories tone kane qene product I iniciatives vetjake, i perpjekjes, I zgjedhjeve dhe shfrytezimit te lirise.

Konservatoret kane mbrojtur kohe pas kohe lirine nga sulmet ndaj saj. Une e bej kete perdite kunder zotit Blunkett- nje njeri qe s’ka respect per lirite e individit. Nje njeri I shquar. Nje njeri qe beson thellesisht ne shoqeri. Une e kam quajtur, mendoj sinqerisht dhe saktesisht, nje Socialist I Krishtere. Por e kam quajtur gjithashtu nje Stalinist I Krishtere sepse ai me te vertete nuk beson se tradita e lirive dhe te drejtave ne vendin tone, qe eshte krijuar gjate 900 vjeteve, ja vlen te ruhet. Ne nje debat timin me te, te sponsorizuar nga The Daily Telegraph, ai tha se per nje nene te vetme me femije ne lagjen Tower Hamlets (Londer), liria nuk ka kuptim. Une nuk e besoj kete. Une e pranoj se problemet e kesaj nene nuk jane probleme te mungeses se lirise. Ato jane prolemet e shtepise, shkollimit, problemet e rritjes se femijeve. Problemet me drogen. Problemet me krimin. Patjeter qe ajo keshtu I sheh gjerat. Por nese ajo do te jetonte ne Bashkimin Sovietik, hallet e saja do te ishin te tjera. Ato do ishin shqetesimi per trokitjen ne dere ne mes te nates, vizita ne qeli dhe torturat. Ato qe bejne te mundur qe ajo mos te kete keto te fundit si telashe, cmohen pa mase nga cdo Koservator.

Pra ceshtja eshte se ne nuk besojme vetem ne A apo vetem ne B, por ne te dyja. Tradita e Partise Konservatore ka qene gjithmone qe te arrihet nga dita ne dita, nga ceshtja ne ceshtje, balanca e ndryshueshme mes kerkesave dhe lirive te individid dhe kerkesave te shoqerise civile. Tony Hawkhead, shefi ekzekutiv I organizates baze Groundwork UK, me dha nje shprehje te cilen une e pata kerkuar me muaj. Ai tha se programi jone ishte qe te conim njerezit drejt lirise dhe jo ti linim te humbnin rrugen. Kjo fraze shpreh me qarte nga c’kam arritur te formuloj une deri tani doktrinen Konservatore qe eshte mesazhi I kesaj konference. Ne duam te cojme njerezit drejt lirise dhe jo ti leme ata te humbin rrugen. Kur Janet Daley thote se ne po kerkojme nje mesazh moral, nje alternative te pranueshme ndaj kontrollit shteteror, dicka qe njerezit mund ta bejne te veten pa u pushtuar nga ajo qe ajo quan “lakmia e shfrenuar”, ajo po na kerkon te artikulojme mesazhin se ne po I cojme njerezit drejt lirise dhe jo ti leme te humbin  rrugen.

Po nese Konservatorizmi nuk eshte nje debat midis lirive te individid dhe shoqerise sepse ne besojme tek te dyja, atehere cfare eshte Konservatorizmi? Ky ka qene problemi ne keto vite te shkuara.

Kohe me pare njerezit e dinin se cfare ishte Konservatorizmi. Pak nga pak ato e humben ate kuptim dhe arsyeja qe ka pasur nje debat te kote e te gabuar mes A dhe B eshte se ka pasur nje mungese idesh. Qellimi I kesaj konference- dhe qellimi I Partise Konservatore per tre vitet e ardhshme- eshte te mbushim ate zbraztesire duke filluar nje debat te ri. Nje debat qe shtrihet thelle ne te kaluaren tone dhe arrin larg ne te ardhmen tone. Ai eshte debati se a do mund te mbahen liria e individit dhe shoqeria civile, individi apo ajo qe e ushqen ate nga dora e vdekur e burokracise dhe e Shtetit.

Partia Konservatore deshiron te liroje edhe shoqerine civile edhe individed brenda saj nga nje shtet I shtrire kudo, I cili edhe sot besohet nga disa si I afte te beje mrekullira.

Kjo qeveri e sotme erdhi ne fuqi sepse kuptoi saktesisht para nesh se njerezit qene liruar ne ate menyre nga reformat tona ekonomike saqe u bene te pasur. Me duhet te them se keto reforma bazoheshin ne nje ekonomi tregu ku kontrata, besimi dhe mardheniet midis njerezve ishin po aq te rendesishme sa perpjekjet individuale dhe sipermarrja private. Askush mos t’ju beje te mendoni se ekonomia e tregut  eshte ceshtje individesh te lire te palidhur. Kur Durkheim tha se kontratat kane rendesi pertej qellimit te tyre ai e kishte me gjithe mend.

Eshte fakt se nuk mund te kesh nje ekonomi tregu po nuk pate nje shoqeri. Keshtu qe ne duke liruar ekonomine, kurre nuk u pajtuam me idene se nuk ekziston shoqeria-dhe nese I lexoni plotesisht theniet e zonjes Thatcher do ta shikoni kete plotesisht.

Por ne I beme njerezit kaq te pasur saqe ata e zhvendosen vemendjen nga ekonomia, dhe kjo ishte ajo qe Partia Laburiste kuptoi. Ata kuptuan se njerezit ishin te shqetesuar per cilesine e jetes dhe jo me per standartin e jeteses. Dhe ata kishin nje sere recetash per kete. Ne fakt politika e tyre mund te permblidhet ne nje recete te vetme. Dhe gjeja e cuditshme eshte se nuk u ve re nga Britaniket se kjo ishte receta e tyre edhe per ekonomine. Si, pyesnin ata, mund ta permiresojme cilesine e jetes se njerezve? Nepermjet shtetit, u pergjigjen. Ne do zhvillojme cdo aktivitet. Ne do kontrollojme cdo gje. Ne do te administrojme cdo gje. Do kemi burokrate per te gjithe e cdo gje.

Ata e kane provuar kete eksperiment per 5 vjetet e shkuara. Edhe vete kryeministri po e humb besimin ne ate eksperiment. Ja pse ne konferencen e Partise Laburiste ai propozoi jo me aq vendosmeri se mbase ata duhet ti lene gjerat te zhvillohen vete. Por ja qe ata kane Gordon Brown, dhe Gordon Brown eshte nje figure shume me e madhe se sa Kryeministri kur vjen puna per te bere politiken e Partise Laburiste dhe mund te veni bast deri tek dollari, euro apo sterlina e fundit se Gordon Brown nuk do te lejoje qe ajo te ndodhe.

Gordon Brown nuk eshte I fuqishem sepse eshte politikani me I shquar ne Britani, megjithese ai ka mundesi te jete I tille, por sepse Partia Laburiste e mbeshtet ate. Ka nje pikepamje qe pershkron Partine Laburiste gjere e gjate. Kjo pike pamje eshte e rrenjosur thelle ne kete parti dhe eshte moralisht e fisme por totalisht e gabuar. Ajo vjen nga vjen nga e kaluara dhe tradita e kesaj partie dhe eshte “Besimi ne aftesite e shtetit per te bere mire”. Ata besojne se shteti eshte nje motor I madh me ane te te cilit shoqeria do te permiresoje jeten e njerezimit. Konservatoret nuk shohin ndonje prove se kjo ka ndodhur. Britaniket nuk shohin ndonje prove se kjo ka ndodhur. Dhe Kryeministri ka nje dyshim te brendshem se ne zgjedhjet e ardhshme nuk do te kete prova se kjo ka ndodhur.

Pra ne kemi nje shans te madh qe po e kapim ne kete konference. Eshte shansi qe te theksojme se ne nuk I veme rendesi lirive te individit ne dem te shoqerise civile apo anasjelltas, por se ne mund ti shpetojme te dyja. Ne mund ti cojme njerezit drejt lirise dhe te mos I leme te humbin rrugen vetem nese jemi te gatshem te zbusim shtetin; te kerkojme te permirerojme cilesine e jetes se njerezve sic kerkuam te permiresonim standartin e jeteses, duke zvogeluar rolin e shtetit si ofruesi I cdo sherbimi, kotrollori I gjithckaje, percaktuesi I te gjitha objektivave dhe monituruesi I cdo rendimenti. Ne po kerkojme dhe do te kerkojme ne vitet e ardhshme, qe duke ardhur e duke u future ne rrjedhen e nje mendimi te vetem, ti kthejme Britanikeve, individualisht dhe ne kolektiv fuqine per te ndryshuar per mire jeten e tyre, per te bere Britanine nje shoqeri me te mire dhe per ta bere kete pa nderhyrje te tepruara nga ana e burokracise.

Sepse burokracia ka programin e vet dhe nuk ka per te arritur kurre qellimet qe I vene asaj politikanet. Ajo kurre nuk do te arrije prodhoje nje sistem cilesor shkollimi per te gjithe. Ajo kurre nuk do te arrije sic nuk ka arritur ne ndonje shtet tjeter te ofroje sherbim shendetsor cilesor. Ajo kurre nuk do te arrije ti jape njerezve shtepite e tyre per ti administruar drejt ato vete. Ajo kurre nuk do te arrije te zhduke krimin. Asnje nga keto gjera nuk behet vetem nga shteti. Keto te gjitha behen duke I dhene liri veprimi njerezve, komuniteteve, shkollave, spitaleve, profesionisteve, pacianteve, nxenesve, mesuesve, te gjitheve kudo qe jane, qe te veprojne si individe e te gjithe bashke, me ndihmesen e shtetit por pa doren e vdekur te burokracise mbi ta. Ne kemi folur rreth nje vit per te ndihmuar ata qe kane nevoje. Shume menduan se ne e beme kete ngaqe na lindi nje ide e cmendur per te marre nga territori I Partise Laburiste. Shume menduan se e beme kete sepse ishim te gjithe te cmendur. Por ne fakt ne po e bejme kete sepse duam te hedhim hapat e para te disa politikave radikale dhe prezantimit te tyre ashtu suc jane, jo per te ndihmuar te pasurit por per te ndihmuar ato njerez te shoqerise qe dora e vdekur e burokracise I ka harruar krejtesisht. Nese gjate ketij viti ne nuk kemi arritur gje, te pakten kemi mohuar nje gje negative.

Shtypi nuk po thote me ate qe thonin per ne gjate viteve 1980-sulmet te cilat na devijuan ne nga keto politika. Nuk po thone se Tory’t vetem sa duan te ndhmojne pasurit, te fuqishmit dhe te liget ne maksimum. Dhe nuk po e thone kete sepse gjate gjithe ketij viti ne u kemi ngulur ne koke se ne duam te ndihmojme ata qe kane nevoje. Ne vitet 1980 njerezit mendonin se ne predikonim egoizmin. Une punova per zonjen Thatcher per tre vjet. Punova rreth nje vit para kesaj per Keith Joseph. Gjate gjithe asaj kohe neve menduam pa pushim se si ti linim te lire shkollat, prinderit. Menduam se si ti mundesonim prinderve qe te merrnin parate e shtetit dhe te shkonin ne shkollen qe ata zgjidhnin vete. Ky mendim vazhdoi edhe pasi une u largova gjate viteve te Margaret Thatcher dhe John Major. Gjate 18 vjeteve te qeverisjes radikale Konservatore shumica e njerezve mendonin se ne sillnim politike pas politike. Por ne kurre nuk paten kurajon te themi ate qe tha dje Damien Green gjate kesaj konference.

Ne menyre te ngjashme ne menduam gjate atyre viteve se duhet te merrnim ne considerate se pacientet qe nuk mund te gjenin trajtim mjekesor cilesor me ane te Sherbimit Kombetar Shendetesor, mund te gjenin nje alternative. Ne kerkonim nje menyre per ti mundesuar ata te ndihmonin vetveten. Ne nuk e beme ate. Ne u terhoqem dhe ndryshuam mendim. Ne 18 vjet qeverisje Konservatore, ne kurre nuk beme deklaraten qe Liam Fox beri ne koridor dje. Ne po ndermarrim hapa qe, me gjithe vendosmerine qe ajo zonje e mrekullueshme tregoi, nuk patem kurajon per ti ndermarre gjate 18 vjeteve qeverisje konservatore.

Me kete rast ne e dinim qe duhet te ndryshonim tonin dhe te bindnim njerezit se programi jone nuk eshte nje program I egoizmit individual. Eshte nje program I te perpjekurit per te ndihmuar njerez qe kane ngelur ne rrethana te keqija te dalin me sukses. Ja pse duam ti japim bursa shteterore njerezve qe kane ngelur ne shkolla te dobeta neper qendra qytetesh, qe te shkojne ne shkolla te mira me fonde publike. Eshte nje program qe lejon njerezit qe te perpiqen bashkarisht te bejne ate qe shteti nuk po ben dhe nuk e ben dot. Ja pse jo vetem qe propozuam bursa shteterore, por si ne rastin e Danimarkes, Hollandes e Suedise, njerezit duhet qe te jene te afte te bashkohen, ne grup vullnetar, grup kishe apo te tjera, te krijojne nje shkolle cilesore dhe te marrin fonde shteterore per prinderit dhe nxenesit qe shkojne ne te.

Pra dallimi qe kemi bere kete vit, qe permbahet ne cdo gje qe behet ne kete konference dhe me tej, eshte nje dallim mes fondeve shteterore dhe ndihmes shteterore. Njerezit qe krijojne shkollat. Njerezit qe administrojne spitalet me fonde publike qe nuk kontrollohen direkt-dhe shpresoj se me kohe te mos kontrollohen fare -nga shteti.

Neser do te shpall nje sere politikash per te nxjerre te rinjte nga rrethi vicioz I krimit. Nese une do te isha para jush si perfaqesues Laburist, do te mbroja politika qe mbeshteten tek shteti per te realizuar qellimet e mesiperme. Neser une do qendroj para jush dhe do te kerkoj qe ne te mbeshtetemi tek sektori vullnetar, I financuar nga shteti, per te arritur keto rezultate. Ka nje ndryshim shume te madh. Kur autoritetet vizitojne nje shtepi, jane autoritetet. Kur nje agjensi vullnetare e financuar nga shteti viziton nje shtepi, eshte nje dore ndihme. Ka nje ndryshim shume te madh midis atij qe merr ndihmen ne secilin nga keto raste.

Me pare njerezit ne nevoje ndihmoheshin nga komuniteti, dhe jo nga shteti. Per shekuj me rradhe, vecanerisht nen Viktorianet dhe deri ne shtetezimin e sherbimit shendetesor pas luftes se dyte boterore, kishte nje rrjet te madh agjensish miqesore, agjensish ndihmese, grupe komuniteti dhe shoqeri vullnetare qe merrnin persiper te pergjigjeshin per ato qe nuk ndihmonin dot veten e tyre. Une nuk po sugjeroj se askush nuk duhet ti ndihmoje ata qe nuk ndihmojne dot veten, por se shteti nuk duhet te jete patjeter I perfshire ne cdo rast.

Gjerat patjeter qe kane ndryshuar. Kohe me pare, kishte nje numer te madh grash ne moshen 50-60 vjec, inteligjente, energjike dhe active. Femijet e tyre ishin te rritur ose ishin ne shkolle dhe ato kishin kohe te lire dhe ishin baza jo vetem e Partise Konservatore por e shume perpjekjeve vullnetare ne shoqerine tone.

Tani ky kontigjent I ketyre njerezve eshte I vogel sepse nese keto gra nuk jane duke rritur femijet, jane duke punuar, ose ne shume raste, te dyja. Por dicka tjeter ka ndodhur, njerezit jetojne me gjate. Nese njerezit jetojne me gjate dhe gjithashtu dalin ne pension me shpejt, ne kemi nje burim te ri njerezish active, te shendetshem, energjike, inteligjente dhe me eksperience qe jane dte disponueshem, dhe ne duhet te gjejme menyren per te shfrytezuar kete burim.

Sepse burimet per te cilat kemi nevoje nuk jane thjesht financiare. Ato jane burime njerezore, shoqerore. Ne nuk duam thjesht te permiresojme efikasitetin e sherbimeve publike. Sigurisht burokracia zyrtare shperdoron sasira te medha parash. Por, me te rendesishme se rastet ku parate shperdorohen, jane rastet ku sipas burokracise gjithcka po shpenzohet ne menyren e duhur. Shkolla eshte, mesuesit jane, nxenesit jane dhe rregjistrat jane. Cdo gje eshte ashtu sic duhej te ishte. Komiteti I Llogarive Publike nuk eshte aspak I shqetesuar por studentet po dalin nga shkolla pa ditur asgje. Aty ne duam te ndryshojme gjerat. Ky eshte mesazhi I kesaj konference. Ky eshte mesazhi per te cilin une besoj se mund te luftojme me pasjon me vendosmeri. Nje mesazh qe mund ta percjellim ne menyre konstruktive dhe me optimizem dhe me ane te te cilit, per here te pare ne nje decade mund te rikrijojme politiken ne kete vend.

Ju faleminderit